Ильман Юсупов — чеченский поэт, писатель и журналист

Поэт Чечни — Ильман Юсупов

Юсупов Ильман Мовсурович (род. 23 сентября 1951 Казахская ССР)

ЮСУПОВ Ильман (Iилман) М. — поэт, прозаик.

Автор книг: «Заманан мазлагIа» («Пасека времени») — 1991, «Доьналлин маьждиг» («Мечеть стойкости») — 1998, «Иэсан гIу» («Колодец памяти») — 1999… Соавтор сборников: «Даймехкан мукъамаш» («Напевы Родины») — 1985, «Шерийн гунан когашкара» («У подножья лет») — 1989, «Деган орца» («Тревога сердца»)…

источник

Ильман Юсупов : биография поэта

Чеченский поэт, литературовед и журналист Ильман Юсупов. Биография

Юсупов Ильман Мовсурович — чеченский поэт, писатель и журналист.
Родился 23 сентября 1951 года в совхозе имени Кирова Майского района Павлодарской области Казахской ССР, в депортированной семье чеченца Мовсура Юсупова родом из селения Хаттуни Веденского района.

В 1970 году с отличием окончил Махкетинскую среднюю школу Веденского района.

В 1972 году поступил на исторический факультет Чечено-Ингушского государственного университета (ЧИГУ), из которого за отличные успехи в учёбе был переведён в один из самых престижных советских вузов — Ленинградский государственный университет (ЛГУ) имени А. А. Жданова (ныне Санкт-Петербургский государственный университет), который он успешно окончил в 1977 году.

В 1978-1993 годы работал учителем истории и обществоведения в селении Пседах Малгобекского района и заместителем директора по учебно-воспитательной работе Хаттунинской средней школы Веденского района.

С мая 1993 года по август 1993 год занимал должность заместителя редактора газеты «Маршонан аз» («Голос свободы»). А в августе 1993 года был назначен главным редактором литературно-художественного журнала «Орга» («Аргун»).

Во время Первой русско-чеченской войны входил в редколлегию правительственной газеты «Ичкерия», которая выпускалась подпольно (до июня 1995 года — в Ведено). В сентябре 1996 года Ильман Юсупов назначен первым заместителем начальника Департамента школьного образования ЧРИ, который в том же месяце был преобразован в Министерство образования и науки ЧРИ.

Писать стихи начал с 13 лет. Впервые в печати появился в 1969 году — на популярной в то время литературной странице республиканской газеты «Ленинан некъ» («Ленинский путь»)

Печатался во всех газетах, которые выходили на чеченском языке, начиная от веденской районной «Колхозан дахар» («Колхозная жизнь») и кончая республиканской «Васт» («Образ»).
Стихи Ильмана Юсупова, написанные в начале творческого пути, были включены в коллективные сборники «Даймехкан мукъамаш» («Напевы Родины») и «Шерийн гунан когашкара» («У подножья лет»), вышедшие в Грозном (Джохар) в 1985 и 1989 годах.
Позднее его стихи публиковались в коллективном сборнике «Нана-Нохчийчоь» («Мать-Чечня»), выпущенном Дагестанским книжным издательством в 1997 году, а также в коллективном сборнике «Деган орца» («Тревога сердца»), изданном в Грозном (Джохаре) в 1998 году.
Произведения Ильмана Юсупова переводились на русский, шведский, английский и испанский языки.
Член Союза писателей ЧРИ. Национальный мастер спорта ЧРИ по шахматам. Кавалер ордена «Яхь» («Достоинство»).
С 2001 года — в эмиграции. В настоящее время живёт в Швеции.

Произведения:
Книги стихотворений, изданные на чеченском языке.
«Заманан мазлагIа» («Пасека времени») Грозный, 1991 г.
«Доьналлин маьждиг» («Мечеть стойкости») Грозный (Джохар) 1997 г.
«Иэсан гIу» («Колодец памяти»), Грозный (Джохар), 1999 г.

«Оставаться с народом вопреки всему»

(К юбилею поэта Ильмана Юсупова)

«Лензалле вистхуьлуш бакъволу нохчо,
ГIам-гIим дан ца оьшу дог-ойла лохачо…»
(Iилман Юсупов)

Многие стихи Ильмана Юсупова, написанные в начале творческого пути, были включены в коллективные сборники «Даймехкан мукъамаш» («Напевы Родины») и «Шерийн гунан когашкара» («У подножья лет»), вышедшие в Грозном (ныне Джохар) в 1985 и 1989 годах.

Первая отдельная книга Ильмана Юсупова, которая называлась «Заманан мазлагIа» («Пасека времени»), вышла в 1991 году, и получила положительные рецензии.

Немало стихов Ильмана Юсупова переведено и на русский язык. Его
переводчиками были известные поэтессы Ия Николаенко и Новелла Матвеева.

О своём знакомстве с поэтом И.Юсуповым и работе над его переводами Ия Николаенко писала буквально следующее:

«С Ильманом Юсуповым меня познакомили поэты Абдулла Садулаев и Ямлихан Хасбулатов. Они очень высоко ценили его поэзию. По их просьбе, я перевела на русский язык около 20 стихотворений Ильмана Юсупова. Было очень трудно переводить его стихи. Образы, которых хватило бы на одно-два стихотворения, он умудрялся вместить в четверостишие. Своеобразный поэтический стиль у него».

Часть поэзии Ильмана Юсупова переложена на музыку. Многие наши композиторы жалуются, что трудно писать песни на его стихи, которые «страдают» плотностью образов и непривычным течением стихотворной фразы. Среди тех, кто сумел преодолеть этот барьер, были композиторы и певцы Имам Алимсултанов, Гилани Алимханов и Саид Димаев («Зезаг ду со»).

читать дальше

Поэзия

Езаче

Дуьненан тIулгаш тIехь екош сайн дахаран ворда,
Хьан дегIан синтарна гуо туьйсу де-дийне ас.
Цхьа къурд бен ца оьшу суна-м хьан марзонан хIордах,
Цкъа лерса хьасттал бен ца оьшу суна-м хьан аз.

Ма-хуьллу тийсалуш сингаттам олучу ломах,
Сайн дахар такха со кийча ву хьан дагна хехь,
Мотт Iоттал хьаса бен ца оьшуш хьан ирсан чомах,
Ког биллал меттиг бен ца лоьхуш хьан ойланехь.

ХIун ду ас хьан корехь зевнечу иллица хьабарх
Сайн оьмар чехаеш, бегабен бIешерийн пен?
Со оьшуш вац хьуна цхьа суй бен ахь ечу набарх,
И суна тоьар бу къагабан хьан гIенийн бен.

Мацца а йоьссича сан даг чу Iожаллин гIура,
Сирта-тIай тIехула сан ваха дезар ду дIа.
Со лоьхуш вац хьуна серло бен хьан куьйгийн чкъуран,
Ахь доьIуш долчу син Iаьнарх со тоам беш Iа.

Сан оьмар тIехьерчош, хьийзаш ю заманан сема,
ГIеметта хIоттар а схьакхечи, оллийна цIом.
Ткъа суна-м ца оьшу цхьа цинц бен хьан беснийн деман,
Хьан баьргийн цхьа бIаьца тоийта хьожур ву со-м

Упоминания в прессе, статьи

Аьхкенан буьйса

ХIара буьйса… Маьрша хиларг сагIа тоьлла аьхкенан…
Кхунна тайнна хьошалла ца дича ас ма хиндарий!
ГIайгIано ятийна хилла деган беш а аьхкина,
Кхуо самалхадаьккхи чIогIа сан ойланийн синтарийн.

Олхазарша гихь лелийна хIаваан дегI дайделла,
Сан садеIар карахь ловзон цуо а-м дера Iамийна!..
Мархийн чопа гонах йоккхуш, беттан саба кIайделла,
Цунна кхехьа хи хьаштхилла Чухчахьеран чамина…

Дитташ лаьтта, орамийн тIамарх чуйоьлла тийналла,
Стоьмийн беснийх барташ дохуш гIаннабарийн Iехано…
Детталучу деган озе лууш дийгIа цIийнна ла,
Сатийсамийн ваIданашка са ма атта Iехало!..

Шур-шураш дан дуьйладели, лаьттахь шеллуш, IиндагIаш.
Тхилахь ешна буц а ма ю – массо чо а бусийна!
Белшаш хебош хоршано шайн, ваьштатеIаш хинда гIаш,
Йовхо къийъян эхь ца хетча кху медачу буьйсанна!

Нуьре сенаш долу бIаьргаш бетташ, гежа седарчий,
Царна чуьра эгош наггахь суй-седанийн дато кIеш…
Легаш Iуьйдуш синхаамийн – гарехь, уггар ледарчийн,
Тоьллачаьрга аса-м тховса туьйсуьйтур ю ма-ттов кIеж…

Буьйса, сихха чекх а ялий, со ма хьолахь саготте!
Хьайн IиндагIийн ловзаргахь дош луо сан дагна-вотанна…
Баттах турмал йина, хьоьжуш йолчу хьуна ца го-те
Кху сан дегIан дукъо даош, шерша хенан воттана?..

Iилман Юсупов

Дахаре

Хенан сиркхо — наб тIегIерташ, бIаьргийн хIоаш луьйсуш,
Дахар, и хьан маьIна довза сан а дийзи-те?
Сан механа еза йоцу гIеметталла къуьйсуш,
Кхиэлан туька гатъеш, хIуьтту-кх шераш гийзиге…

Кхача гIерта юьхь сан хершнийн гезгамашин кара,
СингIаш хьега девлла баьрзнех эгначу гIанийн…
Амма дегI сан боддинехь а, лагI ца йи ахь хIара
Деган Iомахь буру хьийзо шовкъийн кIуркIмани…

Ца юсторна нехан хьокъо сан рицкъанан ворта,
ХIуьтту хир ду теш хьо деган цIеналлина сан:
Ахь семанна даьтта хьаькхна сан оьмаран ворда
ТIера яц-кха, цIийзаш, адамашна кула ян…

Лиъна хьан нийсонан хьоста къинхетамза лакъон,
Вуонаш гIерташ диканийх дан шайна муьтIахь леш,
Елла-те ахь, «дахар» аьлла, хьайн цIе тилла бакъо
Кху деношна, уьш хиларх а, дIадовларца леш?..

Байтийн совнахдевлла генаш синан херхо хедош,
Сан ойланан бага юзуш дешнийн жираша,
Хьо го суна пхьуьйшахь, четахь хазахетар къедош —
Чохь а, тIехь а дашо динарг ирсан тираша…

Лалур доций хууш хьайга дог сан къийдалар,
Сих-сиха ахь соьга кховдош ши совгIат ду, дахар:
Ойланаш яр — син пардонна сийлахь даьIнаш дахар,
Илли алар — йоьрзуш йоцчу чевнах цIий далар…

Байташ ( стихи )

Стихи Ильмана Юсупова

Сан илли

Шаьлтанан дитт ду сан дахаран илли.
Сан Даймохк ткъа — шаьлта, хьан пхьалгIахь йина.
Сох цуьнан мукъ а бай, хьайн буйна виллий,
Хилийта сан хьуьнарш – буобераш къинан.

Хьан кераюккъехь со вахана кога,
Хьан чкъуран хьацарлахь цIинвелла ваьхна…
Мукъ бина коьчал мел хилахь а шога,
Теша, со хир ву хьан куьйгана аьхна….

Маца а йожахь хьайн пIелгаш юккъера
Сан шаьлта, мукъ хьалха лаьттах дIайогIа,
Хьайн х1аваъ хадорна болуш къинтIера,
Чуртана айлуш сан тIаьххьара могIа….

*********

ХьагIйолчуьнга

Гича ирсо сан иллина гонах лаьцна турс,
И ла ца лой, хебий, тIегатло и хьан са-тIара.
ХьогIан хьожа етталучу бIаьран ира урс
Вуонан карадилла лаам кхобу ахь сутара.

Тешнабехко дина хIоа ду хьан Iаьржа дог.
Со аьшнаш веш, тIаьхьасетта хьан мотт – луьра лаьхьа.
Хьайн неIалтийн пхьалгIахь тусуш ас мел боккху ког,
Левси кховсуш, цабезаман кIега денбо ахьа.

Адамаша со лараро сенбина хьан пах.
Хьан питанехь моьне доьрзу сан диканан сиз а.
Ма дика ду ахь ца хадош сан гIуллакхийн мах –
Ма нахартийн зов дадийна лелар бара иза!

Вуоне карча лууш хилар хьо, сан ирсан мур,
Го-кха, дешча хьан осалчу бIаьргаш чуьра доIа.
Мурйоьллачу хьайн гамоно къедош стешха нур,
Яхкаелла ойла хьегIаш, ма тебна а хьо Iа…

Iе хьо иштта, д1аьвшан улх, и букъ хьайн тIеттIа бош –
Со дIацIанван гIалатех хьо волуш дика ду-кха:
Хьуна белам боккхур боцуш ду сан х1ора дош.
Ледарлонаш сан ягаръеш, гIад ца гIор хьо дукха…

*********

Поэте

ХIун оьшу бакъволу илланча хила?
Хьо а вац и хаттар эзарза зиэза.
Дохийна лаьмнаш ду, чевнаш а тиэза,
Лууш шайн тIулгаш ахь бIаьрхишца дила.

Мел тIома белахь а хьайн кхиэлан гила,
И къоман хьашташна дIабожа беза.
Хьайн ненан меттан дин ахь даккхахь Iеса,
ГIур ву хьо гIазотан назманийн къила.

Хьо бен кхин догъэца вогIур ву мила
БIаьвнаш чохь кхиъначу хьадисийн иэсан?
Тахханехь хилийта Нохчийчоь реза
Юьхь ян хьайн къоламан тIаьххьарчу зилан:

ТIаккха бен буьрсачу заманан моха
Эшалуш хир бац-кха хьан цхьа а могIа…

Сатоссуш

источник фото

Нилхачу бодашкахь шен дегIах чIагарш еш, сетта
ДогIанан Iовраша юкъ-кара хедийна некъ…
Зарзъяла гIертачу мархашна махо лол бетта,
ТIуьначу кулла тIе оллало дахкаран бекх.

Гуьйренан сатасар цхьа доккха хетало лаьттахь.
Тийналлин йийсарехь со суо а цецваьлла Iа
Хьо сайна карорах йист йоцчу дуьненан хьаьттахь,
Ахь сайна дош даларх соьца ян мичча а дIа…

Биъмог1анаш (четверостишия)

(«Деган цастарш» цикла юккъера) 

********* 

Дикка хьаьжча, сан кхетамна йина хир ю берчаш, 
Саццаза ас хьох ен ойла хьекхаелла шех. 
Ас садоIуш яьлла Iаь ю, дохк а хилла, хьерчаш, 
Сан Даймохк, хьан лаьмнех, иштта цу хьан аренех… 

********* 

Цомгашчу адаман чот хуьлу тоделла, гIатта, 
Эшаеш сиркхонаш — шен дегIан гуьмалкахь IаьIнарш. 
Хьан ма яц и таро, декъаза дархо — сан Латта: 
Хьан дагца кешнаш ду — цкъан цкъа а ца доьрзу даьIнаш… 

********* 

Кхин ца гIерта шеконаш сан лере оьхуш, текъа — 
Ас уьш ерриге а къарйина: 
Сайн Даймехкан даг тIе боьду уггар боца некъ а — 
Байтан могIа суна карийна… 

********* 

Паналле хьаьддачу сан шерийн коврана 
Сан цхьа а синхаам Iеса ца го: 
Дала шен хIост дина сан деган соврана, 
Элчанан умматах дIатухуш со… 

********* 
Лехамашна сутарчу сайн сина 
ХIун ду хууш кху дуьненахь товш, 
Ас сайн ненан бIаьрхих шекъа дина, 
Даг тIе язди «Даймохк» боху дош… 

********* 
Ша бо сан иллешна, адамаш, шун вонаш гуш. 
Ца лаьа довла и шун бIаьргаш, дилхина, баса. 
Шун хIора лазамна роггIана дIавожалуш, 
И къиза ворданаш сайн даг чу ялайо аса… 

********* 
Сан кхиэлан хIосташка дирзина хьан некъийн дерташ. 
Хьан хIуонан дакъа ду ас доь1уш долчу син Iаь а. 
Хьан аре — кераюкъ — сайн деган кан кхио г1ерташ, 
Моьнаша — нахаран хершнаша — юьзнийла хаьа… 

********* 

«Даймохк» боху доккха дош ду хьо, гуьйренан стигал. 
Хьан чаккхенехь гIаргIулеш ю — дукхатIадамаш: 
КI о р г а ду хьан л е к х а маьIна со ойлане виггал, 
Лаьттахь даккхий синош даха хIиттол адамаш… 

********* 

Машаречу Iаламо а ша теш хилар къуьйсу, 
Даймахкана ха деш, даим само хьекъаран: 
БIаьста диттийн чIенигаша хьуьнхахь тапча кхуьйсу, 
Аьхка юьйлу йоккха топ а стигал къекъаран… 

********* 

Сан хьиэ лийса ларор яц хьуо моттаделла ойла, 
Ас хьуо сихха дIаяздарна кхераделла дош. 
Ашшиммо со Iамий (Дала сий шуьшинна дойла!), 
Сих ца вала деган орца халкъан кхиэле хьош… 

********* 

ХIинца-м сан син байракх юлуш, хьоькху хенан мох а. 
Амма суна доьг1на дац-кха сайн тIаьххьара цхьа де ган. 
Оцу дийнахь нехан иэсо бастахь уьйриг сан деган, 
Гур ду хиллий и сан иллин уггар беха могIа… 

********* 
Шераша мохь лацахь оьздачу сан дешан ге тIе, 
Стешхачу хьацарца бех а еш сан деган ботт, 
Сардаман топ тохий сан иллин осалчу хье тIе, 
Ахь иза доIанза дIадолла, сан ненан мотт… 

********* 

ГIерташ поэт вицвалийта, ма къа хьоьгу аша, 
И ца везарш, амма цо шун пусар дIа-м ца до: 
Хи тIе боьду некъ дIабайарх лайша, догIанаша, 
Адамаша, хьаг ма-делли, меттахIоттабо… 

********* 

Бакъо йоккхуш сайна кхузахь, хехо санна, латта,
Сайн байташна реза хирриг нохчийн шира илли,
Дедайн ирзехь хIинццалц Iахар Iилла дезна латта,
Деган чкъурах хIайкал де ас, хьо юккъе а диллий?..

*********

ГIайгIанна яцош, шайн ойланаш ечул а аз,
Шу хилахь, адамаш, наггахь а со дагалоцуш,
Йилбазан мохь боцуш дуьсур дац сан деган аз,
Илли а хир дац сан тIаьхьараалар а доцуш…

*********

КIиръелла хьежарна сан ойла кхетаман аренах дIа,
Кхоччуш тхьузйолош шен юьйлина латтийна яьIна,
Гин цунна: могIанан-беречун букъ тIехьа лечкъина Iа
Дадийна далочу нускалах тарделла маьIна…

*********

Даим лууш ду сан илли талла дуьне гIергIа:
Х1ун чам болуш ю-те, ванах, беттан можа паста?
Сетташ доьду тача ду-те сира эханг тIергIан?
Цуьнан юьхьиг озае ас Лаьттан уьйриг баста?!

*********

Сан къолам, хьуна а хьуо декхар хетарна лара
Хьайн хьаьркаш Iалашъян тIелаьцна сан шерийн аса,
Тахана хьох бо ас ойланан дин лоллу сара,
Сатуьйсуш хиларе кхана хьо сайн деган Iаса…

*********

Сан дахар — хьан бере ву, ткъа хьо — сан дин бу, илли.
Хьан гаъ даьIнех ларбеш ю сан деган кIеда нуьйр.
Хьо поэзин арахь хоьхкуш, ас а бIиллиг дилли —
И ца дича, кхочуш ца дало-кха халкъан буьйр…

*********

Сан ирсан бIаьргаш чу хьаьвзича гIайгIанан мархаш,
Вас хилла ойланаш, ша бина хи сана, туьйш,
Мел къуьйлуш хиларх шен когашна сан иллин кIархаш,
Сан дог ца дохадан Даймахко тIетуду уьш….

*********

Седарчий хетало оьмаран чаккхешкахь тIадамаш…
Чарташ ду-техьа уьш стигалахь дуьйгIуш дуьнено,
Дахаран баьццарчу генаш тIехь ношделла адамаш
Iожаллин готтачу тускар чу эгадеш хено?..

*********

Керлачу кошана хьалха со хIоразза латтахь а, ойланехь воьхна,
ХIоразза-ъ кхетаме цIеххьана дуссучу маьIнех сан бузу-кха бIаьрг:
Барз — иза тIадам бу оьмаран могIанан чаккхенга Iожалло тоьхна,
Ткъа чурт ду — 1ожаллел ца эша дахаро хIоттийна айдаран хьаьрк!

*********

Когаш кIел хьоьшу вай сийлахьчу эхь-бехкан гаьргаш.
Вайн аьшпийн кIуьро бIаьрг Iовжоза дуй-те кхин дош?
Стигала хьежадо вай дог1мийн хьараме бIаьргаш,
Маьлха тIехь хьоькх мел гин, вайн къинош кхетош-кхиош….

*********

Со гуш ву хьан даго ловш йолу стогаллин къелла.
Хьан бакъо яц хьуна, хьехам беш, дош ала бере,
Хьайн озан массо а тIаьхьало аьшпашна елла,
Шабарийн Iаспар тIе хаийнарг бакъдолчун бере…

*********

Батта тIе хьаьрчина мархийн бой хоьтуьйтуш нилха,
АллахIа сий до-кха серло схьайолучу дуьхан:
Буьйсанна талха ца талхийта стигалан дилха
Цо говза хьаьрсина цунна тIе седарчийн туьха….

*********

Ца гин хьуна, бат а сеттош, эладитта къажар,
Цо хьайн тешам шеца бижор, тесна тIе кетар?..
И гиначу суна хили — лаьтта малх ца хьажар,
Анайистан керт а кагъеш, стигал тIекхетар…

*********

Зовкхан дуьхьа ша дуьненчу богIуш таттабелла,
Сан безамна-м ца хаьарий шен хIун кхиэл хилла:
КIожам хиллалц сингаттаман куьркахь ваттавелла,
Ирсан гIазот доккхуш со хьан дагчохь кхелхина…

*********

Дуьне мел ду хьо хестийна и сан иллеш хьан бах тий?
Таханчул а зевне хир ю церан жутт-ма кхана.
Амма кхоьру, ахь ен ойла — и сайн вастан набахти —
ХIусам хилла дIахIоттарна кхечу тутмакхана…

*********

Хуьл-хуьлууш сан ойланашна юххера дIахилча,
Хьайн керлачу ирсан буйна хьо а гIор кхано.
Сан къеначу сингаттаман багахь цергаш хилча,
Деган дилха охьур дар-кха цхьаллин зорхано…
 

источник фото